Αναβάθμιση και Επέκταση του Θεσμού του Σχολικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού σε Ολοκληρωμένη Υπηρεσία Συμβουλευτικής Υποστήριξης των Μαθητών μας

ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΑΡΘΡΟΥ

1. Σ.Ε.Π.: υπό ΔΙΩΓΜΟ πριν την ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗ;
2. Ο Σ.Ε.Π. στο σχολείο σήμερα
3. Η ανάγκη μετεξέλιξης του Σ.Ε.Π. σε ολοκληρωμένη υπηρεσία συμβουλευτικής υποστήριξης (ΣΥ.Π.: Συμβουλευτική – Προσανατολισμός)
4. Πώς θα λειτουργήσει ο θεσμός Συμβουλευτικής – Προσανατολισμού
5. Προτάσεις για το άμεσο μέλλον στο σύγχρονο σχολείο

1. Σ.Ε.Π.: υπό ΔΙΩΓΜΟ πριν την ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗ;

Αγαπητοί συνάδελφοι,

Η φετινή σχολική χρονιά είναι σημαντική όσον αφορά την εφαρμογή του Σχολικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού (Σ.Ε.Π.). Δραματικές αλλαγές ήδη έγιναν και άλλες εξαγγέλθηκαν λακωνικά και έτσι μένει να δούμε αν η τελική αποτίμηση των μεταρρυθμίσεων θα είναι θετική ή αρνητική όσον αφορά την παροχή Συμβουλευτικής Υποστήριξης στους μαθητές μας, αν θα ευοδωθεί μια πραγματική αναβάθμιση και επέκταση του θεσμού του Σ.Ε.Π. ή αν αντίθετα ο ρόλος του θα υποβαθμισθεί και θα σαρωθεί με την κατάργηση δομών, την παρόπλιση επιμορφωμένων στελεχών και συμβούλων με την αφαίρεση από αυτούς αρμοδιοτήτων και δραστηριοτήτων, τη στέρηση από τους μαθητές των συμβουλευτικών υπηρεσιών του.

Είναι αλήθεια ότι ο θεσμός του Σ.Ε.Π. δεν βρήκε μέχρι σήμερα ποτέ στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα τη θέση που του αρμόζει ως σημαντικός αναγκαίος και παιδαγωγικός θεσμός για τη συμβουλευτική υποστήριξη των μαθητών. Είναι κοινό μυστικό ότι η εφαρμογή του Σ.Ε.Π. στα σχολεία μας συχνά απαξιώνεται μέσα από τον τρόπο εφαρμογής του. Ο Σ.Ε.Π. θεωρείται συχνά περιττός και η ώρες του στο ωρολόγιο πρόγραμμα θυσιάζονται στο βωμό της διδασκαλίας άλλων «σημαντικότερων» μαθημάτων. Σπάνια εφαρμόζεται κατά προτεραιότητα από επιμορφωμένους εκπαιδευτικούς και συνήθως χρησιμοποιείται απλώς ως μέσο συμπλήρωσης ωραρίου δεδομένου ότι η ανάθεσή του επεκτείνεται σε όλες τις ειδικότητες χωρίς να υπάρχει μέριμνα για την έστω ολιγοήμερη σεμιναριακή επιμόρφωση στην αρχή της χρονιάς των εκπαιδευτικών που θα αναλάβουν την εφαρμογή του. Εφαρμόζεται μόνο σε μία τάξη του Γυμνασίου και μία του Λυκείου (μισή χρονιά μάλιστα στο ΓΕ.Λ.) παρά την τεκμηριωμένη επιστημονικά παγκοσμίως διαρκή ανάγκη προσωπικής και επαγγελματικής συμβουλευτικής με βιωματικές δραστηριότητες των μαθητών ήδη από το Δημοτικό Σχολείο και βέβαια σε όλες τις τάξεις της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Επίσης δεν υπάρχουν σε όλα τα Γυμνάσια και Λύκεια Γραφεία Σχολικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού (ΓΡΑ.Σ.Ε.Π.) και Γραφεία Σύνδεσης με την Αγορά Εργασίας και Επαγγελματικού Προσανατολισμού (ΓΡΑ.ΣΥ.) για τα Επαγγελματικά Λύκεια που μπορούν επιπροσθέτως να εφαρμόζουν και ατομική συμβουλευτική υποστήριξη στους μαθητές. Είναι λίγες οι επιμορφωτικές δράσεις Συμβουλευτικής που αναπτύσσονται στην Ελλάδα για εκπαιδευτικούς, με προεξάρχουσα τη λειτουργία του Π.Ε.ΣΥ.Π. της Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε., ενός Μεταπτυχιακού προγράμματος με λίγες συνολικά προσφερόμενες θέσεις επιμόρφωσης και ένα επιμορφωτικό σεμινάριο 550 ωρών του Υπουργείου που έχει γίνει δύο φορές μέσα σε 10 χρόνια.

Θα αναλύσουμε – υπενθυμίσουμε - παρακάτω συνοπτικά το ρόλο του θεσμού στην Εκπαίδευση όπως περιγράφεται σε νόμους και εγκυκλίους που σαφέστατα αποδεικνύουν την αξία του στο σύγχρονο σχολείο και θα δώσουμε και κάποιες αναγκαίες διευρύνσεις και προεκτάσεις που απαιτούνται κατά την εφαρμογή του για την πληρέστερη παροχή συμβουλευτικής υποστήριξης των μαθητών ειδικά κατά την εφηβική ηλικία για να βοηθηθούν στην πορεία ψυχολογικής, πνευματικής και κοινωνικής ανάπτυξής τους.

Δυστυχώς η έναρξη της φετινής χρονιάς σηματοδοτήθηκε από μια λακωνική εγκύκλιο (υπ’ αρ. 105298/Γ2/27-08-2010/ Υ.Π.Δ.Β.Μ.Θ) που μέσα σε 3 γραμμές επέβαλε από την 01-09-2010 την αναστολή της Λειτουργίας των Γραφείων Σύνδεσης με την Αγορά Εργασίας και Επαγγελματικού Προσανατολισμού (ΓΡΑ.ΣΥ.) παρά την αντιφατική επίκληση στην εισαγωγή του εγγράφου δεκάδων νόμων και εγκυκλίων που δικαιολογούσαν και επέτασσαν τη λειτουργία τους ως αναγκαίο και χρήσιμο θεσμό. Βέβαια δεν είχαμε και πολλές αντιδράσεις πέραν της δημόσιας έγγραφης διαμαρτυρίας των στελεχών τους, οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί ίσως να μην το έμαθαν κιόλας, οι περισσότεροι δεν ήξεραν καν την ύπαρξή τους αφού ήταν ελάχιστα (π.χ. σε ολόκληρη τη Δυτική Αττική υπήρχε ένα μόνο ΓΡΑ.ΣΥ. αλλά με αξιέπαινη δράση, παρακαλώ δείτε το http://sites.google.com/site/grasyelefs/) και η Επαγγελματική Εκπαίδευση έτσι κι αλλιώς είναι υποτιμημένη στα μάτια της κοινωνίας μας με άμεσο δυστυχώς αρνητικό αντίκτυπο στους μαθητές μας. Έγραφε η εγκύκλιος «Αναστέλλουμε τη λειτουργία των ΓΡΑ.ΣΥ. της χώρας, ενόψει της εφαρμογής των νέων πολιτικών μας για τη συνολική αναβάθμιση του Σχολικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού και των σχετικών υποστηρικτικών θεσμών» και αναρωτιέται κανείς, γιατί δεν περίμενε η Πολιτεία την εφαρμογή των πολιτικών αναβάθμισης πριν καταργήσει άκαιρα και πρόωρα τις τόσο σημαντικές αυτές δομές.

Ακολούθησε η πρόταση του υπ. Παιδείας για συγχωνεύσεις και καταργήσεις οργανικών μονάδων στις 1-12-2010 όπου μεταξύ άλλων αναφέρεται: «…το σύστημα επιστημονικής – παιδαγωγικής καθοδήγησης και στήριξης του εκπαιδευτικού έργου απαρτίζεται από στελέχη και δομές (Σχολικούς Συμβούλους, Υπεύθυνους ΓΡΑ.Σ.Ε.Π., ΓΡΑ.ΣΥ., ΚΕ.ΣΥ.Π., Κ.Ε.Δ.Δ.Υ., Κ.Π.Ε., Π.Ε.Κ.) που δεν λειτουργούν με ξεκάθαρους όρους, συντονισμένα και συντεταγμένα σε ένα λειτουργικό και ιεραρχικό πλαίσιο με ξεκάθαρο προσανατολισμό στο στόχο …….» χωρίς όμως να αιτιολογεί και να εξηγεί τίποτε απ’ αυτά η ανακοίνωση. Να υποψιαστούμε ότι η αναιτιολόγητη απαξιωτική κριτική προοιωνίζει την υποβάθμιση και ίσως και κατάργηση δομών, όπως έγινε με τα ΓΡΑ.ΣΥ.; Και γιατί δεν αναφέρονται έστω και ψήγματα σχεδιασμών για την «Αναδιοργάνωση, εξορθολογισμό, ενίσχυση και συντονισμό του συστήματος επιστημονικής – παιδαγωγικής καθοδήγησης και στήριξης του εκπαιδευτικού έργου» που αόριστα προτείνεται παρακάτω στην ανακοίνωση; Όχι, λοιπόν αγαπητοί συνάδελφοι, τα ΓΡΑ.Σ.Ε.Π. και τα ΓΡΑ.ΣΥ. και τα ΚΕ.ΣΥ.Π. ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΝ ΜΕ ΞΕΚΑΘΑΡΟΥΣ ΟΡΟΥΣ ΜΕ ΞΕΚΑΘΑΡΟ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ ΣΤΟ ΣΤΟΧΟ ΤΟΥΣ, με συμβούλους αφοσιωμένους και επιστημονικά καταρτισμένους που μόνο θετικά έχουν συμβάλλει στην υποστήριξη των μαθητών μας στον αγώνα τους για ανάπτυξη, λήψη σωστών αποφάσεων, κοινωνικοποίηση, ολοκλήρωση. Αν υπάρχει αμφισβήτηση, να τεκμηριωθεί δημόσια και ανοικτά ώστε να μην απαξιώνονται άδικα άνθρωποι που έχουν αφιερώσει κόπο, χρόνο και ψυχή στην υπηρεσία των θεσμών επί πολλά χρόνια.

Μετά τις άστοχες αυτές πρόσφατες αρνητικές αποφάσεις και ανακοινώσεις, μια μικρή αναλαμπή αόριστης ακόμη ελπίδας αναβάθμισης του θεσμού είδαμε στο δελτίο τύπου μετά την Ημερίδα για την Αναβάθμιση της Δευτεροβάθμιας Τεχνικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης στις 08/12/2010 που αναφέρει: «Δέσμη υποστηριχτικών μέτρων στο Δημοτικό και στο Γυμνάσιο: Ενισχύεται ο ρόλος του μαθήματος της Τεχνολογίας στα Γυμνάσια, ώστε οι μαθητές να έχουν τη δυνατότητα να εκτιμήσουν έγκαιρα τα οφέλη της ανάπτυξης και της χρήσης της τεχνολογίας και παράλληλα να βοηθηθούν στον τομέα του επαγγελματικού προσανατολισμού τους. Επανασχεδιάζονται οι διαδικασίες του Σχολικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού, με στόχο την καλύτερη πληροφόρηση και συμβουλευτική των μαθητών. Το επόμενο διάστημα θα παρουσιαστεί το πρόγραμμα του Ε.Κ.Ε.Π. (Εθνικό Κέντρο Επαγγελματικού Προσανατολισμού).

Θα περιμένουμε με ενδιαφέρον και αγωνία τις προτάσεις του Ε.Κ.Ε.Π. και τον τρόπο υλοποίησής τους μέσα από εγκυκλίους του Υπουργείου. Ως ελάχιστη συμβολή στο σχεδιασμό αναβάθμισης του θεσμού του Σ.Ε.Π. και της Συμβουλευτικής Επιστήμης στην Εκπαίδευση γενικότερα προς όφελος των μαθητών μας κάνουμε την παρούσα ανακεφαλαιωτική παρέμβαση με διαπιστώσεις, υποδείξεις και προτάσεις και την απευθύνουμε προς την Πολιτεία, το Υπουργείο Παιδείας, προς το Ε.Κ.Ε.Π. και προς τους Εκπαιδευτικούς της χώρας μας. Ζητάμε να τεθεί σε δημόσια διαβούλευση και το πρόγραμμα του Ε.Κ.Ε.Π. ώστε να δοθεί η ευκαιρία να ακουστούν –και να ληφθούν υπόψη- οι απόψεις των εκπαιδευτικών, των συμβούλων, των γονιών και των μαθητών μας (ελπίζω).

2. Ο Σ.Ε.Π. στο σχολείο σήμερα

Παρατίθεται μια απαραίτητη υπενθύμιση προς την Πολιτεία και προς τους Εκπαιδευτικούς που δεν ασχολούνται με το θεσμό του Σ.Ε.Π. του ρόλου του στο σχολείο σήμερα, όπως διαφαίνεται μέσα από τα αναλυτικά προγράμματα, οδηγίες εφαρμογής, εγκυκλίους και νομοθετικές ρυθμίσεις. Ο Σ.Ε.Π. λοιπόν στο σχολείο σήμερα στοχεύει:
· Να διευκολύνει τους μαθητές στην προσωπική τους ανάπτυξη και ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ.
· Να εξοικειώσει τους μαθητές στην ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ως επικοινωνιακή διαδικασία, με έμφαση στη σημασία της ανάπτυξης δεξιοτήτων ενεργού αναζήτησης, κριτικής επεξεργασίας και αξιοποίησης της πληροφορίας.
· Να βοηθήσει τους μαθητές να λύνουν προβλήματα και να παίρνουν ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ, μέσα από δραστηριότητες που τους δίνουν την ευκαιρία να βιώνουν παρόμοιες καταστάσεις, με σκοπό την ανάπτυξη της προσωπικής ωριμότητας
· Να διευκολύνει το στόχο της ΜΕΤΑΒΑΣΗΣ των νέων ανθρώπων προς τον κόσμο της εργασίας, διευρύνοντας τις εμπειρίες των μαθητών, με ποικίλες και σύνθετες δραστηριότητες μέσα και έξω από το σχολείο, να τους βοηθήσει στις εκπαιδευτικές και επαγγελματικές επιλογές τους και να τους στηρίξει στην προσπάθεια για μια πορεία δια βίου ανάπτυξης.

Οι στόχοι αυτοί επιτυγχάνονται μέσα από την ενεργοποίηση των μαθητών και την εμπλοκή τους σε διαδικασίες με βάση τις αρχές που προωθούν την κριτική και συνεργατική μάθηση, μέσα από τις οποίες θα αναπτύξουν δεξιότητες ζωής (Life skills), θα καλλιεργήσουν την κριτική σκέψη, την αναλυτική και συνθετική σκέψη, τη γραπτή έκφραση, την αξιοποίηση πηγών πληροφόρησης και την κριτική ανάγνωση της πληροφορίας, την ανάπτυξη υπευθυνότητας και ικανότητας ανάπτυξης πρωτοβουλιών, την καλλιέργεια διαπροσωπικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων καθώς και την ανάπτυξη δεξιοτήτων αυτοαξιολόγησης.
Χρησιμοποιούνται πολλές σύγχρονες μεθοδολογικές προσεγγίσεις για την αποτελεσματικότερη υλοποίηση των διαδικασιών εφαρμογής του Σ.Ε.Π. Αναφέρονται ενδεικτικά οι έρευνες και εργασίες με τη μέθοδο του σχεδίου εργασίας (project) και τη μέθοδο της μελέτης περίπτωσης (case study) για να μελετήσουν τα σύγχρονα επαγγέλματα και τα περιβάλλοντα εργασίας και να συνθέσουν επαγγελματικές μονογραφίες, η συμπλήρωση ερωτηματολογίων και χορήγηση tests με την χρήση υπολογιστών, η τήρηση ατομικού φακέλου (portfolio), η επεξεργασία πινάκων και διαγραμμάτων που συμβάλλουν στην καλλιέργεια των δεξιοτήτων κριτικής ανάγνωσης των πληροφοριών, η συζήτηση σε ομάδες, οι ασκήσεις προσομοίωσης (με παίξιμο ρόλων, δημιουργία σεναρίων με θέματα κυρίως σχετικά με την απασχόληση, με τις στερεοτυπικές αντιλήψεις, με τη λήψη απόφασης, κ.ά.), η συνεργασία με φορείς απασχόλησης, οι στρατηγικά οργανωμένες επισκέψεις σε χώρους εργασίας, οι διοργανώσεις ημερίδων σταδιοδρομίας από τους μαθητές, η υλοποίηση προγραμμάτων Αγωγής Σταδιοδρομίας κ.ά.

Τα ΓΡΑ.Σ.Ε.Π. και τα ΓΡΑ.ΣΥ., εποπτευόμενα από τα ΚΕ.ΣΥ.Π. έχουν τη δυνατότητα παροχής υπηρεσιών Ομαδικής και Ατομικής Συμβουλευτικής σε μαθητές και σε γονείς, διοργάνωσης ενημερωτικών εκδηλώσεων και ημερίδων σταδιοδρομίας, καθώς επίσης και πραγματοποίησης ερευνών για την ανίχνευση των αναγκών της τοπικής αγοράς εργασίας και σύνδεσής τους με την Επαγγελματική Εκπαίδευση. Αναπτύσσουν συνεργασία με τοπικούς φορείς (Ο.Α.Ε.Δ., Δήμους, Επιχειρήσεις, Ενώσεις Συλλόγων Γονέων και Κηδεμόνων, Υπηρεσίες Ψυχικής Υγιεινής κ.λπ.) και με τον επιχειρηματικό κόσμο, με στόχο τη βελτίωση της διαδικασίας πρόβλεψης των αναγκών για θέσεις εργασίας και για νέα επαγγέλματα στην τοπική αγορά εργασίας και φροντίζουν για τη συστηματική συλλογή πληροφοριακού υλικού για τις εκπαιδευτικές και επαγγελματικές επιλογές των μαθητών/τριών της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης. Φυσικά υποστηρίζουν και τους εκπαιδευτικούς που διδάσκουν Σ.Ε.Π. στα σχολεία με προσωπική συνεργασία και οργάνωση σεμιναρίων.

Βλέπουμε από τη σύντομη ανασκόπηση των αναλυτικών προγραμμάτων, εγκυκλίων και νομοθετικών ρυθμίσεων πως ο Σ.Ε.Π. αναγνωρίζεται ως απαραίτητος και εξαιρετικά ωφέλιμος θεσμός για τους μαθητές μας και συνεπώς οι σχετικές δομές (ΚΕ.ΣΥ.Π., ΓΡΑ.Σ.Ε.Π., ΓΡΑ.ΣΥ.), θα πρέπει να αναπτύσσονται συνεχώς, να υποστηρίζονται και να αξιοποιούνται στο μέγιστο βαθμό από το Εκπαιδευτικό μας Σύστημα. Όπως θα δούμε μάλιστα στη συνέχεια, με κατάλληλες παρεμβάσεις ο Σ.Ε.Π. στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση μπορεί να αναβαθμισθεί και να επεκταθεί σε ένα ολοκληρωμένο σύστημα Συμβουλευτικής Υποστήριξης που είναι σήμερα, περισσότερο από ποτέ άλλοτε, απαραίτητη στους έφηβους μαθητές μας.

3. Η ανάγκη μετεξέλιξης του Σ.Ε.Π. σε ολοκληρωμένη υπηρεσία Συμβουλευτικής Υποστήριξης (ΣΥ.Π.: Συμβουλευτική – Προσανατολισμός)

Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από την εκρηκτική αύξηση των προβλημάτων πνευματικής και ηθικής φύσης, όπου ο «πολιτισμένος» άνθρωπος οδηγείται παγκοσμίως, σε επίπεδο κρατών αλλά και απλών ατόμων, στην υποχρεωτική αποδοχή του άτεγκτου νόμου της επικράτησης του ισχυρού (σε οικονομική, στρατιωτική, σωματική δύναμη) αντί της ηθικής επιταγής της στήριξης του αδυνάτου σε όλα τα επίπεδα (σωματική υγεία, διάπλαση, δύναμη και αρτιμέλεια, μόρφωση, φύλο, ηλικία, οικονομική κατάσταση, κοινωνική αποδοχή). Ο χαρακτήρας της κοινωνίας μας είναι λοιπόν κάθε άλλο παρά ανθρωποκεντρικός και η αντανάκλασή του στα νέα παιδιά είναι καταστροφική μέσω της προβολής απαράδεκτων και στρεβλών προτύπων, που δεν προωθούν την βελτίωση της ζωής αλλά αντίθετα την πνευματική και ηθική έκπτωση. Ως αναπόφευκτη συνέπεια, τα προβλήματα των εφήβων είναι σήμερα σημαντικότερα και περισσότερα από ποτέ. Ενδεικτικά αναφέρω τη σχολική αποτυχία, τη σχολική διαρροή, την παραβατικότητα, την υιοθέτηση της βίας στην καθημερινότητα, τα ναρκωτικά, το κάπνισμα, την παραμέληση της ψυχικής και σωματικής υγείας (κακή διατροφή, έλλειψη άθλησης), τα ψυχολογικά προβλήματα κ.λπ.

Τα παραπάνω ισχύουν για όλους τους μαθητές και πολύ περισσότερο για τα παιδιά των κατώτερων κοινωνικών τάξεων και οικονομικών στρωμάτων λόγω πολλών ιδιαιτεροτήτων και προβλημάτων. Λόγω της κοινωνικής τους κατάστασης (συχνά οικογενειακά και οικονομικά προβλήματα, δυσχερείς συνθήκες διαβίωσης, ανάγκη για εργασία από μικρή ηλικία, παιδιά μεταναστών κ.λπ.) οι μαθητές αυτοί βιώνουν διακρίσεις και αδικίες που τους οδηγούν σε απογοήτευση και γενικευμένη απαξίωση των θεσμών. Η έλλειψη υποστηρικτικού οικογενειακού και κοινωνικού περιβάλλοντος συμβάλλει στη χαμηλή σχολική τους επίδοση και συχνά υφίστανται ρατσιστικής φύσης χαρακτηρισμούς ως μαθητές με μειωμένες πνευματικές δυνατότητες, πνευματικά κατώτεροι που δεν αξίζουν να μορφωθούν και είναι ικανοί μόνο για εργάτες και τεχνίτες. Παρά τη δυναμική της ηλικίας τους και παρά τις προσπάθειες των καθηγητών τους, οι μαθητές αυτοί αποκτούν χαμηλή αυτοεκτίμηση, έχουν ισχνές προσδοκίες από τον εαυτό τους και μέσω της αυτοεκπληρούμενης προφητείας δεν καταφέρνουν όσο θα μπορούσαν να αυτοβελτιωθούν, δεν βάζουν υψηλούς και μακροπρόθεσμους στόχους, δεν συμμετέχουν στις πανελλαδικές εξετάσεις και απαξιώνουν πλήρως την εκπαιδευτική διαδικασία. Συχνά εγκαθιστούν από μικρή ηλικία, από το Γυμνάσιο, εύκολους επαγγελματικούς στόχους άσχετους με τα ενδιαφέροντα και τις πραγματικές ικανότητές τους, αποτρέπουν τους εαυτούς τους από την προσπάθεια, την αναζήτηση, την πρόοδο και μόνη επιδίωξή τους είναι η άκοπη λήψη ενός πτυχίου ή απολυτηρίου που όμως είναι άκυρο, δεν ανταποκρίνεται σε ικανότητες και γνώσεις, δεν έχει αντίκρισμα στην κοινωνία, στην αγορά εργασίας. Τα παιδιά αυτά έχουν, λόγω και της ζοφερής κοινωνικοοικονομικής συγκυρίας, έλλειψη ελπίδας για το μέλλον που τα ωθεί στην πλήρη απαξίωση των εκπαιδευτικών και κοινωνικών θεσμών. Ως αποτέλεσμα παρουσιάζουν προβλήματα συμπεριφοράς στο σχολείο (αγένεια, έριδες, βία λεκτική ή/και σωματική, άρνηση της τάξης ως αναγκαίας κοινωνικής δομής, άρνηση ρόλων καθηγητή – μαθητή, άρνηση του ίδιου του μαθήματος, φασαρία, αδιαφορία, φυσική και πνευματική απουσία), παραβατικότητα μέσα και έξω από το σχολείο, παραμέληση της ψυχικής και σωματικής τους υγείας με υιοθέτηση βλαπτικών συμπεριφορών (έλλειψη άσκησης, κακή και ελλιπή διατροφή, χρήση αλκοόλ, εξαρτησιογόνων ουσιών, κάπνισμα), ψυχολογικά προβλήματα (κατάθλιψη, απόσυρση, απομόνωση, άγχος), βιώνουν τη σχολική αποτυχία και μερικές φορές εγκαταλείπουν το σχολείο.

Όμως όλοι οι παραπάνω κοινωνικά αδικημένοι αυτοί μαθητές αξίζουν εξίσου το σεβασμό, το ενδιαφέρον και την υποστήριξη των εκπαιδευτικών. Το Σχολείο έχει σήμερα κυρίως κοινωνικό και ανθρωπιστικό ρόλο, απευθύνεται στην Ψυχή και το Πνεύμα και στοχεύει στην απρόσκοπτη ανάπτυξη όλων των μαθητών ως ισχυρές προσωπικότητες που τους επιτρέπουν να αντιμετωπίζουν τα ποικίλα προβλήματά τους ώστε να κάνουν επιτυχημένες προσωπικές και επαγγελματικές επιλογές αλλά και να εξελίσσουν την κοινωνία όπου θα ζήσουν προς το καλύτερο, με βάση ανθρωπιστικές, ηθικές και πνευματικές αξίες. Η μεγαλύτερη συμβολή των σύγχρονων εκπαιδευτικών θα είναι να αξιοποιήσουν τη Συμβουλευτική Επιστήμη για την παροχή υποστήριξης στους έφηβους μαθητές μας για την ολοκληρωμένη ψυχική και πνευματική τους ανάπτυξη. Αρωγοί στην προσπάθεια αυτή εκπαιδευτικών και μαθητών μπορούν να είναι οι εκπαιδευτικοί που εφαρμόζουν τον Σ.Ε.Π., γιατί στη σύγχρονη εφαρμογή του Σ.Ε.Π. στα σχολεία, παρέχονται παράλληλα υπηρεσίες ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ, ιδίως από τους εκπαιδευτικούς - συμβούλους που έχουν κατάλληλη επιμόρφωση και υπηρετούν σε δομές του Σ.Ε.Π. (ΓΡΑ.Σ.Ε.Π., ΓΡΑ.ΣΥ., ΚΕ.ΣΥ.Π.). Ίσως μάλιστα να πρέπει να αλλάξει τίτλο η δραστηριότητα Σ.Ε.Π. στο σχολείο και να αντικατασταθεί με τον διεθνή και ευρύτερο όρο ΣΥ.Π. δηλαδή ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ – ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ γιατί δείχνει καλύτερα το ρόλο του Εκπαιδευτικού – Συμβούλου και αναβαθμίζει (καθορίζει) τις δραστηριότητές του στο σχολείο πέρα από τον Επαγγελματικό Προσανατολισμό και στην παροχή συμβουλευτικής υποστήριξης για όλα τα παραπάνω προβλήματα στους μαθητές.

Η σημαντικότητα λοιπόν του θεσμού του Σ.Ε.Π. (ΣΥ.Π.) έγκειται κατά τη γνώμη μου στην υπηρέτηση από τους εκπαιδευτικούς των αρχών της Προσωποκεντρικής Συμβουλευτικής μέσα στο σχολείο, στην τάξη, στο διάλειμμα και φυσικά στο Γραφείο Συμβουλευτικής – Προσανατολισμού (ΓΡΑ.ΣΥ.Π. θα πρότεινα σαν την πιο ενδεδειγμένη ονομασία των δομών για όλους τους τύπους σχολείων).

4. Μεθοδολογία: Πώς θα λειτουργήσει ο θεσμός Συμβουλευτικής – Προσανατολισμού (ΣΥ.Π.) στο σύγχρονο σχολείο;

Ο παραπάνω ρόλος των καθηγητών ΣΥ.Π. – και στην ιδανική περίπτωση και των καθηγητών όλων των μαθημάτων και όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης - είναι όπως δείχτηκε παραπάνω πολυποίκιλος και δύσκολος και απαιτεί θέληση, κόπο, χρόνο και διάθεση. Ας δούμε πολύ συνοπτικά μερικές μεθοδολογικές προσεγγίσεις για την καθημερινή μας ενεργό παρουσία μέσα στο σχολείο που υπαγορεύονται από τις αρχές της Προσωποκεντρικής Συμβουλευτικής, χωρίς φυσικά να περιορίζεται σ’ αυτές η δυνατότητα δραστηριοποίησης κάθε εκπαιδευτικού, που μπορεί ανάλογα να τις εμπλουτίζει, τροποποιεί ή και να αναπτύσσει κατ’ επιλογή του διαφορετική μεθοδολογία ανάλογα με την προσωπικότητά του, την επιμόρφωση ή ειδίκευσή του σε θέματα Συμβουλευτικής – Προσανατολισμού και φυσικά τις προσωπικές του απόψεις για τον τρόπο στήριξης των μαθητών του.

Ως εκπαιδευτικοί - σύμβουλοι λοιπόν, αποδεικνύουμε καθημερινά εμπράκτως ότι αποδεχόμαστε άνευ όρων όλους τους μαθητές, χωρίς διακρίσεις, προκαταλήψεις και στερεότυπα, βοηθάμε στη βελτίωση του ψυχολογικού κλίματος στο σχολείο και ενθαρρύνουμε την επικοινωνία και τη συνεργασία (μαθητών, γονέων, καθηγητών). Με την ατομική μας στάση ως πρότυπο συμπεριφοράς και βασιζόμενοι στην προσωπική μας παιδεία (πνευματική και ηθική υπόσταση) και πέρα από αναλυτικά προγράμματα, διδακτικά αντικείμενα, νόμους, εγκυκλίους και διατάγματα, πρωταρχικά επιδιώκουμε να είμαστε σύμβουλοι και συμπαραστάτες στα προβλήματα των μαθητών μας.

Αναπτύσσουμε παιδαγωγικές δραστηριότητες με συμμετοχή των μαθητών μας που να τους δίνουν τα κίνητρα και τις ευκαιρίες που χρειάζονται για να βελτιωθούν σε όλους τους τομείς.

Διατηρούμε υψηλές προσδοκίες για τους μαθητές μας.

Βελτιώνουμε συνεχώς τη μαθησιακή διαδικασία (σύγχρονες μέθοδοι διδασκαλίας, αυτενέργεια και ενεργητική συμμετοχή μαθητών, επιβράβευση, ενίσχυση αυτοεκτίμησης).

Η καθημερινή συζήτηση στην τάξη είναι το ιδανικό εργαλείο ανάπτυξης και οι χωρίς βαθμολογικό ενδιαφέρον ώρες εφαρμογής του Σ.Ε.Π. προσφέρονται ιδιαίτερα για το σκοπό αυτό. Αναδεικνύουμε θέματα εκτός αναλυτικών προγραμμάτων που άπτονται των εφηβικών προβλημάτων που προάγουν την κριτική σκέψη, την επικοινωνία και τη δεξιότητα επίλυσης προβλημάτων (Περιβάλλον, Θρησκεία, Πολιτική, Οικονομική και Κοινωνική Επικαιρότητα, Μετανάστευση, Ρατσισμός, Ανθρώπινα δικαιώματα, Εύρεση Εργασίας, Παιδεία, Αθλητισμός, Τηλεόραση κ.λπ.). Εξαιρετικά σημαντικές είναι οι συζητήσεις και δραστηριότητες για την προαγωγή της διαπολιτισμικής επικοινωνίας που είναι μια απαραίτητη δεξιότητα ζωής για το κοινωνικό και εργασιακό περιβάλλον του μέλλοντος. Η αποδοχή και η δυνατότητα συνεργασίας των μαθητών μας με αλλοδαπούς και παλιννοστούντες συμμαθητές τους είναι προϋπόθεση για την ανάπτυξη εποικοδομητικών και απαλλαγμένων από διακρίσεις και στερεότυπα κοινωνικών σχέσεων αργότερα στη ζωή τους που είναι και η βάση του ηθικού πολιτισμού.

Αναπτύσσουμε συμβουλευτικές δεξιότητες όπως η ενσυναίσθητη κατανόηση (κυρίως συναισθημάτων), η γνησιότητα, η εσωτερική συνοχή, η επίγνωση εαυτού, η άνευ όρων αποδοχή, η συμπάθεια και ο σεβασμός προς κάθε μαθητή). Επιδιώκουμε να διακρίνουμε τους μαθητές που χρησιμοποιούν μηχανισμούς άμυνας για να επιβιώσουν ψυχολογικά και συναισθηματικά (δεν είναι λίγοι), να αναγνωρίζουμε τα προβλήματά τους, να δημιουργούμε υποστηρικτικό περιβάλλον και να τους ενθαρρύνουμε να τα αντιμετωπίζουν αντί να τα απωθούν και να τα συσσωρεύουν.

Εφαρμόζουμε τεχνικές – εργαλεία συμβουλευτικής μέσα και έξω από την τάξη όπως ενεργητική ακρόαση, προσεκτική παρακολούθηση, αντανάκλαση συναισθημάτων (κατανόηση των συναισθηματικών προεκτάσεων μιας συμπεριφοράς και λεκτική απόδοση στο μαθητή για να τα κατανοήσει), αναδιατύπωση - παράφραση, ενθάρρυνση, προσεκτική χρήση ερωτήσεων που να μην καθοδηγούν τις απαντήσεις αλλά να επιτρέπουν την ελεύθερη έκφραση, γλώσσα σώματος, διαχείριση απρόσφορων συναισθημάτων, εστίαση στο σημαντικό, αυτοαποκάλυψη κ.ά. ανάλογα με την διαρκώς αυξανόμενη εμπειρία μας.

Επιδιώκουμε τη δόμηση συμβουλευτικής σχέσης με μαθητές που χρειάζονται ατομική υποστήριξη αλλά και με ομάδες μαθητών με κοινά προβλήματα με τεχνικές ομαδικής συμβουλευτικής. Οι μαθητές μας στο Σ.Ε.Π. είναι μαθητές μας και στην τάξη και στο διάλειμμα, και στην εκδρομή, και στο γραφείο. Κάνουμε άτυπες ή δομημένες συνεντεύξεις εντός και εκτός τάξης. Στην τάξη εκμεταλλευόμαστε τη δύναμη της ομάδας (κοινωνική διευκόλυνση) κατά τη συζήτηση γενικών θεμάτων, και ίσως προσωπικών αλλά όχι εμπιστευτικών δεδομένων.

Αναπτύσσουμε στενή συνεργασία με γονείς και κηδεμόνες όταν χρειάζεται να δημιουργήσουμε υποστηρικτικό κοινωνικό περιβάλλον.

Για να μπορούν η στάση και η συμπεριφορά μας στο σχολείο να διέπονται με γνησιότητα και αυθορμητισμό από τις παραπάνω αρχές και μεθοδολογικές προσεγγίσεις πρέπει να επιδιώκουμε τη διαρκή επιμόρφωσή μας σε θέματα Παιδαγωγικής και Συμβουλευτικής Ψυχολογίας.

5. Προτάσεις για το άμεσο μέλλον στο σύγχρονο σχολείο

Στο νέο λοιπόν σχεδιασμό του Εκπαιδευτικού Συστήματος είναι επιτακτική ανάγκη άμεσα, από την επόμενη σχολική χρονιά 2010-2011, να προωθηθεί η αναβάθμιση και η μετεξέλιξή του θεσμού του Σχολικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού σε ολοκληρωμένη υπηρεσία συμβουλευτικής υποστήριξης που είναι τόσο απαραίτητη στους εφήβους μας κατά την αναζήτηση επιτυχημένων προσωπικών, εκπαιδευτικών και επαγγελματικών επιλογών.

Έμμεσα δόθηκαν παραπάνω τα κλειδιά για την πραγματοποίηση αυτού του στόχου. Στη συνέχεια εξειδικεύω ορισμένες προτάσεις για συζήτηση και ελπίζω να ληφθούν υπόψη από τις αρμόδιες υπηρεσίες του Ε.Κ.Ε.Π., του Υπουργείου Παιδείας, του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και κάθε σχετικού με τις δομές Σ.Ε.Π. παράγοντα.

Αλλαγή τίτλου της δραστηριότητας Σ.Ε.Π. στο σχολείο και να αντικατασταθεί με τον διεθνή και ευρύτερο όρο ΣΥ.Π. δηλαδή ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ – ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ όπως παραπάνω τεκμηριώθηκε και αντίστοιχα θα πρότεινα σαν την πιο ενδεδειγμένη ονομασία των δομών για όλους τους τύπους σχολείων: Γραφεία Συμβουλευτικής – Προσανατολισμού (ΓΡΑ.ΣΥ.Π.). Σε κάθε περίπτωση η αλλαγή της ονομασίας του θεσμού και των δομών είναι σημειολογική και δεν έχει βαρύνουσα σημασία. Εναλλακτικά θα μπορούσε ο όρος Σ.Ε.Π. να αναπτύσσεται σε «Συμβουλευτική και Επαγγελματικός Προσανατολισμός».


Προτείνεται η ΑΥΞΗΣΗ ΤΩΝ ΣΧΕΤΙΚΩΝ ΔΟΜΩΝ ΓΡΑΦΕΙΩΝ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΥ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ και δημιουργία τους ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΓΥΜΝΑΣΙΑ ΚΑΙ ΛΥΚΕΙΑ (και στα Γενικά και στα Επαγγελματικά), όπου δεν υφίστανται ήδη. Άμεσα όπου υπήρχαν δομές ΓΡΑ.ΣΥ. που καταργήθηκαν τον Σεπτέμβριο πρέπει να επαναλειτουργήσουν ως ΓΡΑ.ΣΥ.Π. με την ίδια στελέχωση που ήδη είχαν προ της κατάργησης. Στις δομές αυτές θα υπηρετούν επιμορφωμένοι εκπαιδευτικοί στη Συμβουλευτική και τον Προσανατολισμό που θα διδάσκουν επίσης κατά προτεραιότητα το μάθημα – βιωματική δραστηριότητα Σ.Ε.Π. Στα Γραφεία θα γίνεται και ατομική Συμβουλευτική για επαγγελματικό προσανατολισμό με προγραμματισμένες συνεντεύξεις με τους μαθητές που επιθυμούν και θα πρέπει να υπάρχει διευκόλυνση από το σχολείο για να πραγματοποιούνται. Τα Γραφεία πρέπει να είναι ΚΑΤΑΛΛΗΛΑ ΕΞΟΠΛΙΣΜΕΝΑ με δίκτυο υπολογιστών (προτείνω 6 θέσεις εργασίας ανά Γραφείο), σύνδεση με το διαδίκτυο, εξοπλισμό παρουσιάσεων, φωτοτυπικά μηχανήματα, βιβλιοθήκες με σχετικά βιβλία Συμβουλευτικής – Επαγγελματικού Προσανατολισμού και με ενεργό συνδρομή σε ειδικά επιστημονικά περιοδικά. Εκεί οι μαθητές θα μπορούν να συζητούν ελεύθερα, εμπιστευτικά και φυσικά και σε ατομική βάση τα ζητήματα και προβλήματα που τους απασχολούν και επίσης να αναζητούν αυτενεργώντας σε βιβλία, φυλλάδια, CD-ROMs και στο διαδίκτυο πληροφορίες που τους ενδιαφέρουν για τις εκπαιδευτικές και επαγγελματικές επιλογές τους. Όπως είναι εύκολα αντιληπτό, το Γραφεία Συμβουλευτικής – Προσανατολισμού πρέπει να είναι ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ, άρα σε ΟΛΑ τα σχολεία όπως τονίσαμε παραπάνω, γιατί πρακτικά είναι δύσκολο και δεν γίνεται σχεδόν ποτέ να μεταβαίνουν σε άλλο σχολείο λόγω των μαθημάτων και της δυσκολίας μετακίνησης.

Προτείνεται η εφαρμογή του θεσμού του Σ.Ε.Π. και στη Β’ και στη Γ’ τάξη (1 ώρα την εβδομάδα) ΣΕ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ ΛΥΚΕΙΩΝ. Κύριος λόγος είναι φυσικά η ανάγκη διαρκούς συμβουλευτικής υποστήριξης στους μαθητές. Επίσης η ανάγκη Επαγγελματικού Προσανατολισμού δεν τελειώνει στην Α’ Λυκείου (όπου πρέπει να επεκταθεί σε ολόκληρη τη σχολική χρονιά), αλλά τα παιδιά μας, μέσα στην ισχυρή δίνη της εφηβείας, έχουν επιπλέον το βαρύ φορτίο της λήψης ΕΠΙΤΥΧΗΜΕΝΩΝ αποφάσεων για την επιλογή εκπαιδευτικών κατευθύνσεων και επαγγελματικών ειδικοτήτων στη Β’ Λυκείου και φυσικά σχολών Α.Ε.Ι./Τ.Ε.Ι. που θα δηλώσουν στο Μηχανογραφικό στην Γ’ τάξη Γενικού και Τεχνολογικού Λυκείου. Για να μη βλέπουμε πια θλιβερά φαινόμενα να δηλώνονται 150 και 200 σχολές (το σύστημα δίνει σήμερα αυτή τη δυνατότητα), που οι περισσότερες είναι άσχετες με τις κλίσεις και επιθυμίες των μαθητών έτσι ώστε να είναι μαθηματικά πολύ πιθανό ότι η βαθμολογική «επιτυχία» σε μια από αυτές θα οδηγήσει σε προσωπική αποτυχία και απογοήτευση. Βέβαια το φαινόμενο αυτό θα πρέπει να το καταπολεμήσει δραστικά ένα νέο σύστημα εισαγωγής στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση στα πλαίσια ενός καλύτερου σχολείου και ελπίζω να γίνει σύντομα πραγματικότητα.

Προτείνεται επίσης να δημιουργηθεί Μητρώο Εκπαιδευτικών – Λειτουργών Συμβουλευτικής και Προσανατολισμού που ίσως θα πρέπει να καταχωρίζονται ως νέα ΠΕ κατηγορία, π.χ. ΠΕ35. Με αυτό τον τρόπο θα μπορούν τα σχολεία να ζητούν επιμορφωμένο Εκπαιδευτικό – Σύμβουλο για τη διδασκαλία του Σ.Ε.Π. ενώ τώρα αυτό δεν είναι δυνατόν. Παρόμοια διευθέτηση έχει γίνει για το μάθημα της Τεχνολογίας όπου διατίθενται οργανικές θέσεις ειδικά για αυτό το βιωματικό μάθημα. Είναι θέμα εντελώς ΤΥΧΑΙΟ αν με τις μεταθέσεις θα υπάρξει σε ένα σχολείο καθηγητής επιμορφωμένος και οι ώρες του Σ.Ε.Π. διανέμονται με τη λογική απλώς της συμπλήρωσης ωραρίου μεταξύ των υπηρετούντων εκπαιδευτικών, υποβαθμίζοντας φυσικά το θεσμό. Βέβαια το ζήτημα αυτό θα διευθετηθεί οριστικά με τη δημιουργία σε όλα τα σχολεία Γραφείων Συμβουλευτικής – Προσανατολισμού όπου θα τοποθετούνται στελέχη ΣΥ.Π. μετά από προκήρυξη και κρίση.

Με αφορμή επίσης τα κριτήρια που αναφέρονται στην 143399/Γ7/6-11-2008 πρόσκληση ενδιαφέροντος για στελέχωση ΓΡΑ.Σ.Ε.Π. και ΚΕ.ΣΥ.Π., προτείνω να μειωθεί η μοριοδότηση της συνέντευξης, να γίνεται αυτή με βάση απαντήσεις σε ερωτήματα από τράπεζα θεμάτων περί της συμβουλευτικής αντιμετώπισης προβλημάτων και ζητημάτων της σχολικής πραγματικότητας, καθώς επίσης να γίνεται μαγνητοφώνηση ή τήρηση πρακτικών που θα είναι διαθέσιμα στους ενδιαφερόμενους υποψηφίους. Επίσης θα πρέπει να αξιολογούνται και η παρακολούθηση ημερίδων και σεμιναρίων, οι ομιλίες και ανακοινώσεις εργασιών σε συνέδρια και σεμινάρια, οι δημοσιευμένες εργασίες κ.ά. εκπαιδευτικές δραστηριότητες που στην παραπάνω εγκύκλιο δεν αναφέρονται στα κριτήρια επιστημονικής δραστηριότητας.

Χρειάζεται ΑΥΞΗΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ στη Συμβουλευτική και τον Προσανατολισμό ώστε να μπορούν σε ετήσια βάση να τα παρακολουθούν πολύ περισσότεροι εκπαιδευτικοί. Ειδικά το εξαιρετικό ετήσιο Πρόγραμμα Ειδίκευσης στο ΣΥ.Π. της Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε. που συνδυάζει 1000 ώρες θεωρητικής κατάρτισης και πρακτικής άσκησης σε φορείς πρέπει να υποστηριχθεί για να προσφέρει υπερδιπλάσιες θέσεις εκπαιδευομένων κάθε χρόνο αφού η ζήτηση είναι πολύ μεγάλη.

Με την επέκταση των σχετικών δομών Σ.Ε.Π. που πρότεινα παραπάνω, την αύξηση των ωρών εφαρμογής της βιωματικής διδασκαλίας και με την κατάλληλη και επαρκή πιστοποιημένη επιμόρφωση Εκπαιδευτικών – Συμβούλων θα βοηθηθεί το σχολείο γενικότερα και κυρίως φυσικά οι μαθητές μας σε όλους τους τομείς της σχολικής ζωής στην πορεία τους προς την ενηλικίωση και την είσοδό τους στον κόσμο της εργασίας.

Ελπίζω να κατατεθούν και άλλες προτάσεις από συναδέλφους για να αναβαθμισθεί ουσιαστικά ο θεσμός γιατί η συμβουλευτική υποστήριξη είναι σήμερα απαραίτητη στους εφήβους μαθητές μας όσο ποτέ άλλοτε. Ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας.